حلال در جهان معاصر
حلال در جهان معاصر
هرچند مسلمانان، با راهنمایی علمای دینی، در طول تاریخ اسلامی، نکات مرتبط با حلیت و حرمتِ مواد مختلف را رعایت می‌کردند، اما تا قبل از دهه 1980، در تجارت بین کشورها و دولتهای اسلامی و غیر اسلامی، استفاده از اصطلاح حلال و بررسی آن مرسوم نبود، و حلیت محصولات در تجارت بین المللی (علی‌رغم گسترش آن ) مد نظر نبود و کشورهای اسلامی در واردات مواد غذایی وحتی گوشت از کشورهای غیر مسلمان، به حلیت آن توجه نمی‌کردند.
حکم تاریخی امام خمینی رحمه الله علیه(انقلاب اسلامی ) نقطه عطف حلال
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، اندیشه‌های اسلامی و مسایل دینی دوباره به اجتماع وارد شد و این انفجار نور، نه تنها در ایران که در تمام جهان موجب احیاء دین شد. یکی از برکات این انقلاب توجه و التفات دوباره مسلمین و دولتهای اسلامی وحتی غیر اسلامی، به مساله حلال بود.
در جهان معاصر، اولین توجه و بروز جدی و در سطح یک کشور اسلامی به حلال در نخستین روزهای انقلاب اسلامی نمایان شد. در تاریخ 12-12-1357 در پیامی تاریخی دستور به ممنوعیت واردات و جمع آوری گوشتهای وارداتی غیر حلال دادند، این فرمان نقطه عطفی در توجه به مساله حلال در جوامع اسلامی و غیر اسلامی بود و زیر بنای تمامی گواهی‌ها و فعالیتها اقتصادی، فرهنگی،اجتماعی و... عظیم امروزه در زمینه حلال است.
متن فرمان امام رحمه الله علیه اینچین است: بسمه تعالی جناب آقای نخست وزیر- ایّده اللَّه تعالی- لازم است جنابعالی به مقامات مربوطه دستور دهید از ورود گوشتهای یخ زده و مصرف کردن آنها بشدت جلوگیری شود و آنچه از این نوع گوشتها موجود است از بین برود؛ زیرا آنها نجس و حرام است، و مردم نیز حق استفاده از آنها را به عنوان خوراک ندارند و می‌توانند به مصرف کشاورزی مانند کود زمین برسانند. [1]
بعد از این دستور و با توجه به عدم تولید گوشت کافی در داخل کشور و ممنوعیت ورود این نوع گوشتها، دولت تصمیم به اعزام کارگران و بازرسان به کشتارگاه‌های استرالیا، اروپا و برزیل جهت تضمین انطباق زنجیره با مقررات اسلامی گرفت و نظارت شرعی، اولین بار توسط جمهوری اسلامی در جهان آغاز شد.
اما متاسفانه این سیستم (هر چند مبنای الهام جهت صدور گواهی‌های حلال شد) با اقتضائات علمی، فنی، بازرگانی زمان و نیز توسعه کمی وکیفی همراه نبود؛ و امروز سهم ایران از چرخه حلیت و بازار حلال سهمِ بسیار کوچکی است.
فعالان عرصه بین المللی حلال (بازیگران حلال)
حلال در دنیای امروز، با دارا بودن بیش از 2 میلیارد مخاطب که از تعداد مسلمانان جهان نیز بیشتر است و اثرگذاری در زمینه‌های مختلف: غذایی، دارویی، آرایشی و. . . با گردش مالی در حدود 7 تریلیون دلار (با احتساب حوزه بانکی و مالی اسلامی)[2] که با رشد سالانه نیز همراه است، مورد توجه بسیاری از دولتهای کشورهای مختلف جهان، اعم از مسلمان و غیر مسلمان و شرکتهای خصوصی قرار گرفته است. امروزه بیش از یک صد سازمان صدور گواهی، در ساحت حلال به نقش آفرینی مشغول هستند. کشورها وگروه‌های بسیاری در این زمینه فعال هستند.
عربستان سعودی
بعد از جمهوری اسلامی به مساله‌ی گوشت های وارداتی توجه کرد، و از نظارت مسلمانان محلی در کشورهای مبداء و انجمنهای اسلامی جهت تاییدیه استفاده نمود. و لیگ جهانی اسلامیIslamic World League نقش بسیار فعال در این زمینه برخوردار شد. عربستان با استفاده از این فرصت جهت گرفتن تاییدیه حلال از مسلمانان هرمنطقه و هزینه نمودن دلارهای نفتی شروع به گسترش تفکر وهابیت نمود. بدین منظور در انجمنهای اسلامی، شروع به ارائه آموزش، استخدام و دادن خدمات نظارتی کرد. و این مدل به سرعت در استرالیا، نیوزلند و اروپا گسترش یافت.
کشورهای آسیای جنوب شرقی
در دهه 1980، کشورهای اسلامی آسیای جنوب شرقی به توسعه صنعت حلال اقدام نمودند، شرکت‌هایی در مالزی، تایلند، فیلیپین، برونئی و سنگاپور در میان اولین سرمایه گذارها در بخش حلال و با حمایت مستقیم دولتهای خود بودند. در سال 1978، شورای مذهبی اسلامی سنگاپور(MUIS)، که یکی از قدیمی‌ترین سازمان های برای صدور گواهینامه حلال است، تاسیس شد. در سال 1989، مجلس علما‌اندونزی(MUI) و یا شورای علمای‌اندونزی راه‌اندازی شد، که هدف آن بررسی حلیت غذا، دارو، محصولات آرایشی و بهداشتی برای مسلمانان بود.
یکی از موفق‌ترین ابتکارات حلال، در مالزی ایجاد شد. در این کشور، تجارت حلال جزء وظایف دولت است. ماهاتیر محمد با تاکید بر مرکزیت حلال جهانیglobal Halal hub در دهه 1980 به دنبال نوسازی و پیشرفت اقتصاد کشورش بود. در قانون سال1975 مالزی، به وزارت توسعه اسلامیJabatan Kemajuan Islam Malaysa (JAKIM)، قدرت صدور گواهی حلال را داد. همه کالاهای وارداتی به مالزی نیاز به تایید JAKIM، که دستورالعمل‌های دقیق در خصوص حلال تدوین کرده بود، را داشت. در اوایل قرن بیست و یک در بازار جهانی، برای صدور گواهینامه حلال، مجوز رسمی JAKIM به طور پیش فرض، استاندارد جهانی برای تضمین حلال تلقی شد.
در سال 2004، مالزی نمایشگاه بین المللی حلال را راه‌اندازی کرد که در آن صدها سهامدار عمده از جمله غول‌های صنایع غذایی و فروشگاه‌ها مانند نستله، تسکو و مک دونالد شرکت داشتند. مالزی پس از آن از طریق ایجاد انجمن حلال جهانی World Halal Forum و با حمایت دولت، نقش خود را گسترش داد. اگر چه مالزی به عنوان یک رهبر در صدور گواهینامه حلال مطرح است، ولی فاقد مشروعیت مطلوب مذهبی در بازار، به خصوص از طرف کشورهای حوزه خلیج فارس است و از اوایل دهه 2010، هژمونی آرمانی مالزی به طور فزاینده‌ای زیر سوال قرار گرفته است.
ترکیه
از دیگر فعالان بازار حلال در بین کشورهای اسلامی، ترکیه است. ترکیه دارای منافع تجاری قابل توجهی با سازمان همکاری‌های اسلامی (OIC) و اتحادیه اروپا (EU) است. در مساله‌ی، تبعیت از قوانین اسلامی مرتبط با کشتار حیوانات، میان حزب عدالت و توسعه، با بوروکراسی دولتی، که به دنبال ورود به اتحادیه اروپا است، درگیری هایی به وجود آمد. در سال 2005، (GiMDES ) به عنوان اولین موسسه صدور گواهینامه حلال در ترکیه فعالیت خود را آغاز کرد. این موسسه فعالیت‌های خود را در فعالیت‌های انجمن حلال جهانی متمرکز کرد، و مجوز رسمی از وزارت امور توسعه اسلامی مالزی (JAKIM) داشت؛ تا به عنوان، کارگزار اصلی درگواهی‌های حلال برای اروپا عمل نماید.
در سال 2010، مؤسسه «استاندارد و علوم وزن و مقياس‌های كشورهای اسلامی(SMIIC)»، ذیل سازمان كنفرانس اسلامی(OIC)، در تركيه راه‌اندازی شد، ترکیه با استفاده از این جایگاه سعی در نقش آفرینی در زمینه حلال و تدوین استانداردهای نظام حلیت نمود و دستورالعمل‌های عمومی در مواد غذایی حلال OIS/SMIIC 2:2011 و دستورالعمل‌های مرتبط با موسسات صادر کننده گواهی‌های حلال و OIC/SMIIC 3:2011 و دستورالعمل‌های مرتبط با نهادهای اعتبارسنجی و اعتبار بخشیِ گواهی حلال، را به تصویب رساند.
کشورهای حاشیه خلیج فارس در مساله حلال نسبت به کشورهای جنوب شرقی آسیا و مالزی جدیدالورود هستند، آنها به تازگی وارد این فعالیت شده‌اند و منابع و تجربه مالزی یا حتی سنگاپور و تایلند را ندارند. شورای همکاری خلیج فارس که از کشورهای عربستان، بحرین، امارات، کویت، عمان، قطر و یمن تشکیل شده است، با رهبری بحرین و قطر در سال 2008 شورای ضوابط مواد خوراکی حلال را راه‌اندازی نمود. هر سال از سال 2011، کنفرانس خلیج فارس در صنعت حلال برگزار می‌گردد.
کشورهای غیر اسلامی
کشورهای غیر اسلامی نیز رشد فزاینده‌ای در بازار حلال داشته‌اند و گوی سبقت را در رشد تجارت حلال از کشورهای اسلامی ربوده‌اند؛ امروزه ایالات متحده امریکا و انگلیس از فعالین حوزه حلال در جهان هستند و در این زمینه سرمایه گذاری بسیاری نمودند؛ آمریکا با عضویت و بازیگردانی در شورای جهانی حلال (World Halal Council) و با تشکیل موسسه‌ای با شعار حلال برای همه (Halal for All) با نام ایفانکا Islamic food and Nutrition council of American (IFANCA) سهم عمده‌ای از بازار حلال را در اختیار دارد.
انگلیس در حال سرمایه گذاری و رشد روز افزون در زمینه حلال است؛ شرکت‌ها و انجمنهای این کشور در زمینه صادرات، واردات، عرضه محصولات غذایی، لباس و مد و امور مالی و بانکدارای حلال فعال هستند، برخی از برند‌های مطرح در انگلیس (مانند فروشگاه زنجیره‌ایWaitrose،H&M، خرده‌فروش آنلاین ASOS، محصولات حلال عرضه می‌نمایند. انگلیس هم چنین بزرگترین نمایشگاه و جشنواره حلال را در منچستر، و جشنواره غذای حلال لندن (LHFF) را، هر ساله درماه سپتامبر، برگزار می‌کند.
[1] （خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران，1378ش .ج 6، ص 280）
[2] isna.ir/xdKvvN